Jak uczciwie korzystać z AI w pracy dyplomowej?

Sztuczna inteligencja – a szczególnie generatory tekstu, takie jak ChatGPT – coraz śmielej wkracza do świata akademickiego. Jak pokazują badania z końca 2023 roku, aż 68% studentów w Polsce przyznaje się do korzystania z AI podczas nauki, m.in. przy tłumaczeniach, tworzeniu prezentacji czy nawet pisaniu prac zaliczeniowych [1].

Wraz z narastającym trendem pojawia się coraz więcej pytań o granice: gdzie kończy się dopuszczalne wsparcie, a zaczyna naruszenie zasad uczciwości akademickiej?

Warto pamiętać, że podstawowe reguły pisania pracy dyplomowej nie uległy zmianie. Praca powinna być efektem samodzielnej pracy autora. Od 2024 roku działa w Polsce Jednolity System Antyplagiatowy (JSA), który potrafi wykrywać nie tylko tradycyjny plagiat, ale także sugerować, że treść mogła być wygenerowana przez AI. Wykorzystywanie AI bez odpowiedniego ujawnienia niesie za sobą poważne konsekwencje, od zarzutów plagiatu po sankcje dyscyplinarne. Dziś „niewidzialność” AI to już przeszłość – a uczelnie coraz skuteczniej dbają o akademickie standardy [2].

Zasady etycznego korzystania z AI w pracy dyplomowej

Etyczne wykorzystanie AI w pracy dyplomowej opiera się na kilku podstawowych zasadach, które wyznaczają granicę między dozwolonym wsparciem a naruszeniem uczciwości akademickiej.

Kluczowe reguły etycznego korzystania z AI:

1. AI jako narzędzie, nie autor
   Traktuj sztuczną inteligencję jak wsparcie przy konkretnych zadaniach, np. sprawdzaniu języka, porządkowaniu notatek czy wyszukiwaniu źródeł. Niedopuszczalne jest powierzanie AI napisania całych akapitów lub rozdziałów, czy automatyczne generowanie koncepcji pracy – to już narusza wymóg samodzielnego napisania pracy.
2. Odpowiedzialność i umiar
   AI może pomóc Ci poprawić jakość pracy, ale nie powinna być furtką do pójścia na skróty. Korzystaj z niej mądrze – tak, by Twoja praca była wyrazem Twoich kompetencji, nie tylko technicznych, ale też etycznych.
3. Przestrzegaj wytycznych uczelni
   Polskie uczelnie różnią się szczegółami regulaminów dotyczących AI, ale wszystkie kładą nacisk na transparentność. Sprawdź aktualne zasady na swoim wydziale: niektóre wymagają zgody promotora, inne dokładnego udokumentowania wkładu AI czy załączania odpowiednich oświadczeń. Lepiej zapytać niż ryzykować konsekwencje.
4. Bądź transparentny
   Nie ukrywaj korzystania z AI. Wprost napisz, które elementy Twojej pracy powstały z pomocą sztucznej inteligencji i do jakich celów jej użyłeś. Jawność to nie tylko ochrona przed zarzutem plagiatu, ale też wyraz szacunku dla zasad nauki i pracy komisji oceniającej.

AI a polski system akademicki

Od 2023 roku Jednolity System Antyplagiatowy (JSA) wykrywa już nie tylko plagiat, ale także teksty tworzone przez AI. Jasne jest więc, że “AI nie może pisać za ciebie” – praca musi być samodzielna, a każde wykorzystanie AI powinno być oznakowane.

To nie oznacza całkowitego zakazu korzystania z AI. Chatboty można wykorzystywać np. do poprawy języka, przygotowania abstraktów czy ilustracji, ale każda taka pomoc musi być zadeklarowana. Kluczowa jest różnica między wsparciem (dopuszczalne, jeśli jawne) a substytucją (niedopuszczalne, jeśli praca powstała głównie z użyciem AI).

Wytyczne uczelni i rola promotora

Coraz więcej uczelni wprowadza własne, precyzyjne zasady. Przykładowo:

• SGH oczekuje, by student raportował, jak AI pomogła w pracy, a promotor miał wgląd w prompty i odpowiedzi [3]. 
• Uniwersytet Łódzki wymaga konsultacji z prowadzącym, zgody na użycie AI, określenia celu i zakresu wsparcia oraz zastrzega prawo do weryfikacji pracy detektorami AI [4].

Te wytyczne wzmacniają rolę promotora – który nie tylko nadzoruje proces tworzenia pracy naukowej, ale i wspiera rozwój kompetencji związanych z AI. Otwarta komunikacja oraz proaktywne konsultacje ze swoim promotorem to dziś podstawa dobrych praktyk.

Nieetyczne użycie AI – czym grozi i jak jest wykrywane?

Nieujawnione korzystanie z AI, przypisywanie sobie autorstwa wygenerowanych przez AI fragmentów lub zlecanie komuś napisania pracy to działania niedozwolone, które grożą poważnymi konsekwencjami – od postępowania dyscyplinarnego po odpowiedzialność karną (np. art. 272 KK) [5].

Nowe narzędzia, takie jak moduł AI w JSA, potrafią wykrywać teksty generowane przez sztuczną inteligencję na podstawie miary “Perplexity” – i nie chodzi tutaj o powszechnie znane rozwiązanie o nazwie Perplexity AI, a metodę wykrywania tekstów pisanych przez AI. Metoda ta opiera się na hipotezie, która mówi, że im większa regularność w tekście, tym jest większe prawdopodobieństwo, że został on wytworzony przez model językowy.

Założenie ma swoje źródło w zastosowanym algorytmie, który jest w stanie wygenerować tekst regularny i przewidywalny [2].

AI w badaniach i analizie danych

Wykorzystanie AI może okazać się bardzo pomocne na etapie prowadzenia badań oraz analizy danych w pracy dyplomowej. W Polsce coraz częściej uznaje się, że rozsądne zastosowanie AI w tych obszarach jest dopuszczalne, o ile student zachowuje kontrolę nad procesem badawczym i interpretacją wyników [3].

Jak AI może uczciwie wspierać badania?

1. Wyszukiwanie literatury i informacji
   AI może pomóc w generowaniu list słów kluczowych, sugerować potencjalne źródła, a nawet podpowiedzieć, od czego zacząć przegląd literatury. Przykładowo, dostępne są wyspecjalizowane rozwiązania (np. modele w ChatGPT), połączone z bazami tekstów naukowych, które umożliwiają wyszukiwanie i selekcję źródeł. Pamiętaj jednak: AI jest tylko asystentem – ostateczna selekcja źródeł i ich krytyczna ocena należy do Ciebie.
2. Analiza danych i kodowanie
   W przypadku prac opartych na analizie danych, AI (np. narzędzia do generowania kodu czy analizy statystycznej) może znacząco usprawnić żmudne obliczenia, przygotowanie wykresów czy poszukiwanie wzorców. SGH dopuszcza na przykład korzystanie z AI przy pisaniu kodu analitycznego lub dokonywaniu obliczeń. Ważne jednak, byś rozumiał cały proces – AI nie może być „czarną skrzynką”, której wyniki bierzesz bez refleksji. Sprawdzaj i weryfikuj efekty pracy AI, bo to Ty odpowiadasz za poprawność danych i wniosków.
3. Tworzenie pomocniczych materiałów
   AI może ułatwić przygotowanie tabel, grafik, infografik czy przetłumaczenie fragmentów literatury. Ważne, by te materiały bazowały na Twoich własnych danych lub szkicach i żebyś sprawdził, czy wygenerowane przez AI treści są poprawne merytorycznie. Uczelnie pozwalają na takie wsparcie, pod warunkiem, że warstwa merytoryczna i interpretacja nadal wychodzi od autora pracy.

AI – wsparcie, nie zastępstwo myślenia

Podstawowa zasada brzmi: AI może automatyzować techniczne zadania, ale nie zastąpi Twojego badawczego namysłu. Interpretacja wyników, wnioski i powiązanie odkryć z hipotezami naukowymi muszą wypływać z własnej refleksji i kreatywnego podejścia – nie z algorytmu.

Warto tutaj zaznaczyć, że skuteczne wykorzystanie AI wymaga uważności i krytycznego podejścia. Algorytmy AI – jak każde narzędzia – mają także swoje ograniczenia, które mogą wpłynąć na jakość Twojej pracy dyplomowej.

• Stronniczość (bias): Algorytmy AI mogą utrwalać istniejące stereotypy, wzmacniać uprzedzenia i faworyzować określone perspektywy. Pamiętajmy, że modele AI nie są światopoglądowo neutralne.
• Halucynacje AI: Modele językowe potrafią generować odpowiedzi, które brzmią wiarygodnie, ale nie mają pokrycia w faktach. Takie „halucynacje” mogą wprowadzić w błąd – zwłaszcza jeśli bezkrytycznie przyjmiesz wygenerowane informacje za prawdziwe.
• Brak kontekstu i niuansów: AI nie rozumie Twoich intencji, nie zna kontekstu naukowego, a także nie wychwytuje subtelnych błędów merytorycznych. Pamiętaj, że AI nie jest specjalistą w Twojej dziedzinie – prawdopodobnie wie o niej znacznie mniej niż Ty sam, dlatego to Ty odpowiadasz za poprawność i trafność wykorzystanych treści.

Cytowanie i uznanie roli narzędzi AI

Właściwe ujawnienie korzystania z narzędzi AI w pracy dyplomowej to dziś podstawowy standard uczciwości akademickiej. Chodzi nie tylko o przypisanie zasług za wygenerowaną treść, ale też o umożliwienie innym weryfikacji, jak technologia wpłynęła na końcowy efekt i gdzie kończy się Twój autorski wkład.

Niezależnie od wybranego stylu cytowania, warto wprost i szczegółowo wyjaśnić, do czego wykorzystano AI – na przykład w sekcji wprowadzającej, metodologicznej lub w specjalnym oświadczeniu na końcu pracy. Warto opisać każdą formę wsparcia: tłumaczenie, edycję, generowanie konspektu, analizę danych czy pomoc w porządkowaniu bibliografii. Jeśli po wygenerowaniu tekst był modyfikowany, również należy to zaznaczyć.

Pamiętaj: wytyczne dotyczące cytowania AI zmieniają się – sprawdź, jakie zasady obowiązują na Twojej uczelni i u Twojego promotora. Poniżej znajdziesz najważniejsze zasady dla najpopularniejszych stylów cytowania:

Styl APA

W tekście: Podaj firmę jako autora (np. OpenAI, 2024). Jeśli tekst został edytowany, zaznacz to [6].

Przykład: OpenAI. (2024). ChatGPT (wersja modelu) [Large language model]. https://chat.openai.com

Dołącz opis użycia AI oraz – jeśli to możliwe – załącznik z promptami i odpowiedziami. Link podaj tylko wtedy, gdy jest publicznie dostępny.

Styl MLA

W tekście: Nie traktuj AI jako autora – zamiast tego opisuj wygenerowaną treść lub prompt w cudzysłowie [6].

Przykład: “Opis promptu.” ChatGPT, wersja, OpenAI, data, URL.

Na końcu pracy warto zamieścić krótkie oświadczenie o zakresie wykorzystania AI.

Obecnie nie istnieje jeden uniwersalny wzór, dlatego konieczna jest elastyczność i śledzenie aktualnych wytycznych uczelni oraz wybranych stylów. Najważniejsze, by być transparentnym i gotowym do udokumentowania wykorzystania AI, np. przez załączenie historii promptów.

Unikanie plagiatu generowanego przez AI

W dobie narzędzi generatywnych, plagiat nie polega już wyłącznie na kopiowaniu tekstów innych autorów, ale w kontekście AI także przypisywanie sobie autorstwa treści wygenerowanych przez sztuczną inteligencję bez odpowiedniego ujawnienia i uznania jej roli.

Należy zdać sobie sprawę z dwóch głównych zagrożeń:

1. Tekst wygenerowany przez model językowy nie jest Twoją oryginalną twórczością – to treść wytworzona przez narzędzie. Posługiwanie się nim jak własnym stanowi fałszowanie autorstwa.
2. AI generując tekst opiera się na ogromnych zbiorach danych, z których czerpie – przez co jej odpowiedzi mogą być nieintencjonalnie bardzo zbliżone do istniejących publikacji lub wręcz powtarzać cudze sformułowania.

Ryzyko jest więc podwójne: narazić się na zarzut, że Twój tekst został wygenerowany przez sztuczną inteligencję albo możesz nieświadomie zamieścić w pracy fragmenty, które już istnieją w innych publikacjach.

Jak tego uniknąć?

• Nie kopiuj bezpośrednio żadnych fragmentów wygenerowanych przez AI. Jeśli AI podsunie Ci sformułowanie, potraktuj to wyłącznie jako inspirację – przemyśl je, przeredaguj, napisz własnymi słowami i dodaj własne wnioski.
• Weryfikuj uzyskane treści w niezależnych źródłach – nawet jeśli tekst brzmi przekonująco, może zawierać błędy lub zbieżności z cudzymi pracami.
• Unikaj ghostwritingu przez AI – korzystanie z modelu do napisania całej pracy to praktycznie to samo, co zlecenie jej osobie trzeciej – co jest w Polsce zabronione i karalne.
• Stawiaj na własny wkład i oryginalność – AI traktuj jako pomoc w organizacji materiałów, korekcie językowej czy szukaniu inspiracji, ale nie jako głównego autora.

AI może być wartościowym narzędziem w procesie pisania, ale nie może przejąć Twojej roli jako autora. Autentyczność i rzetelność naukowa wymagają świadomego podejścia i jasnego odróżnienia własnego wkładu od tego, co zaproponował algorytm. Takie działanie chroni nie tylko przed zarzutami plagiatu, ale także buduje wiarygodność i umiejętność krytycznego myślenia w procesie pracy.

Dobre praktyki i przykłady zastosowań

1. Zawsze weryfikuj informacje z AI
   AI to świetny przewodnik po nowych tematach, ale nie powinno stanowić ostatecznego źródła. Każdą kluczową informację uzyskaną od AI sprawdź w rzetelnych źródłach: artykułach naukowych, książkach czy oficjalnych raportach.
2. Dbaj o oryginalność i twórczy wkład
   Praca powinna nosić Twój własny styl i odzwierciedlać Twoje myślenie. Możesz poprosić AI o listę pomysłów lub kierunków do rozważenia, ale końcowy wybór i rozwinięcie tematów zawsze zależy od Ciebie.
3. Powierz AI zadania techniczne i korektę językową
   Najbezpieczniej jest wykorzystywać AI do sprawdzania poprawności językowej, stylistycznej czy do porządkowania bibliografii. To oszczędność czasu, a jednocześnie nie wpływa na merytoryczną treść pracy.
4. Dokumentuj wsparcie otrzymane od AI
   Prowadź notatki dotyczące użycia AI: zapisuj prompty, odpowiedzi i sposób, w jaki z nich korzystałeś. Ułatwi to przygotowanie sekcji w pracy na temat wykorzystania narzędzi AI, a w razie pytań promotora będziesz mógł udokumentować każdy etap.
5. Rozmawiaj z promotorem o wykorzystaniu AI
   W razie wątpliwości zapytaj promotora – otwartość to najlepsza strategia. Jeśli uzgodnisz z nim zakres wsparcia AI, a wszystko zostanie opisane w pracy, działasz w pełni zgodnie z zasadami.

Podsumowując: korzystaj z AI jako asystenta, nie “cichego współautora”. Najważniejsze są Twoja refleksja, uczciwość i odpowiedzialność. AI może ułatwić techniczną stronę pracy, ale to Ty jesteś autorem i Ty wyznaczasz standardy swojej pracy naukowej.

Źródła

[1] Bryk.pl, “Studenci mogą korzystać z AI w pracach pisemnych. Ale według zasad”, 2024,  https://www.bryk.pl/artykul/studenci-moga-korzystac-z-ai-w-pracach-pisemnych-ale-wedlug-zasad 

[2] gov.pl, JSA – promotor sprawdzi, czy student korzystał z technologii ChatGPT, 2024,   https://www.gov.pl/web/nauka/jsa–promotor-sprawdzi-czy-student-korzystal-z-technologii-chatgpt 

[3] naukawpolsce.pl, Jak korzystać ze sztucznej inteligencji w pracach pisemnych? SGH tworzy wytyczne, 2024,  https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C101426%2Cjak-korzystac-ze-sztucznej-inteligencji-w-pracach-pisemnych-sgh-tworzy 

[4] uni.lodz.pl, Zasady korzystania z systemów AI w procesie kształcenia i dyplomowania w UŁ, 2024,   https://www.uni.lodz.pl/aktualnosc/szczegoly/zasady-korzystania-z-systemow-ai-w-procesie-ksztalcenia-i-dyplomowania-w-ul  

[5] prawo.pl, Praca dyplomowa od ChataGPT to kwestia czasu – część uczelni tworzy rekomendacje, 2023, https://www.prawo.pl/student/prace-studenckie-napisane-przez-ai-zakaz-uzywania-chatgpt-czy,520085.html  

[6] Brown University Library, Generative Artificial Intelligence, 2025, https://libguides.brown.edu/c.php?g=1338928&p=9868287